Haksız tutuklama nedeni ile tazminat davası nedir biliyor musunuz? Bir kişinin haksız yere tutuklanması, hem maddi hem de manevi olarak ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu yazıda, haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası açma sürecini, haklarınızı ve tazminat talebinde bulunma yollarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
Bizlerden bu konu hakkında detaylı bilgi almak istiyorsanız ‘buraya‘ tıklayıp arayarak ulaşabilirsiniz.
Haksız Tutuklama, Gözaltı, Arama ve El Koyma Nedir?
Ceza muhakemesinin çeşitli aşamalarında, tutuklama, gözaltı, yakalama ve el koyma gibi tedbirler “koruma tedbirleri” olarak adlandırılır. Ancak, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’na aykırı uygulamalar sonucunda “haksız tutuklama”, “haksız gözaltı”, “haksız yakalama” ve “haksız el koyma” gibi durumlar ortaya çıkabilir.
Ceza hukukunda, soruşturma ve kovuşturma aşamalarında koruma tedbirlerine başvurulabilir, ancak bu tedbirler ölçülü ve orantılı olmalıdır. Adli makamlar tarafından uygulanan bu tedbirler sonucunda şüpheli veya sanığın suçsuz olduğunun anlaşılması durumunda, örneğin beraat kararı veya takipsizlik kararı verilmesi durumunda, koruma tedbirlerinin haksız olduğu kabul edilir. Bu durumda, mağdur olan kişi maddi ve manevi tazminat davası açma hakkına sahiptir. Uygulamada, haksız tutuklama tazminatları, haksız koruma tedbirleri nedeniyle en çok dava konusu edilen tazminat türleri arasında yer almaktadır.
Haksız Tutuklama Tazminat Davası Nedir?
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat talebi, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 141-144. maddelerinde düzenlenmiştir. Bu hükümler, tazminat talebinin dayanağını, şartlarını, süresini ve muhataplarını belirlemektedir.
CMK’nın 141. maddesi, koruma tedbirleri (tutuklama, gözaltı vb.) nedeniyle hangi durumlarda tazminat talep edilebileceğini açıkça belirtir. Aşağıda, haksız tutuklama nedeniyle tazminat talep edilebilecek durumlar özetlenmiştir:
- Kanuni Şartların Dışında Tutuklama veya Yakalama: Kanunlarda belirtilen koşullara uymadan tutuklanan veya yakalanan kişiler, tazminat talebinde bulunabilirler.
- Gözaltı Süresinde Hâkim Önüne Çıkarılmama: Kanuni gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan kişiler için tazminat hakkı doğar.
- Hakların Hatırlatılmaması veya Sağlanmaması: Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklardan yararlanma talebi yerine getirilmeden tutuklanan kişiler tazminat talep edebilirler.
- Makula Sürede Yargılama Mercii Huzuruna Çıkarılmama: Kanuna uygun olarak tutuklanan kişiler, makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmadığında tazminat hakkı doğar.
- Kovuşturmaya Yer Olmadığına veya Beraat Kararına Karar Verilmesi: Kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan kişiler hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verildiğinde tazminat talep edilebilir.
- Hükümlülük Süresinden Fazla Geçirilen Süre: Mahkûm olup gözaltı ve tutukluluk süresinin hükümlülük sürelerinden fazla olması durumunda tazminat talep edilebilir.
- Yakalama veya Tutuklama Nedenlerinin Bildirilmemesi: Yakalama veya tutuklama nedenleri kendilerine yazılı veya sözlü olarak açıklanmayan kişiler, tazminat hakkına sahip olabilirler.
- Yakalama veya Tutuklama Bilgisinin Yakınlara Bildirilmemesi: Yakalama veya tutuklama bilgisi yakınlarına bildirilmeyen kişiler için tazminat talep edilebilir.
- Ölçüsüz Arama Kararı: Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen kişilerin tazminat talep etme hakkı vardır.
- Malvarlığına Haksız El Konulması: Eşyaya veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması gereken tedbirler alınmayan kişiler, tazminat talebinde bulunabilirler.
Bu maddelerde belirtilen durumlar, haksız tutuklama nedeniyle tazminat hakkının doğabileceği durumları kapsar ve mağdurların haklarını koruyacak şekilde düzenlenmiştir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davası Kime Karşı Açılır?
Haksız tutuklama ve diğer koruma tedbirleri nedeniyle tazminat davası açmak isteyenler, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 141. maddesine göre devlet aleyhine dava açmalıdır. Bu tür davalarda, husumet Maliye Hazinesi’ne yöneltilir. Yani, devletin ilgili kurumları tazminat talebinin muhatabı olur ve haksız tutuklamadan zarar gören kişiler, tazminatlarını bu kurumdan talep edebilirler.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Talep Edemeyecek Kişiler
CMK’nın 144. maddesi, tazminat talebinde bulunamayacak kişileri belirler. Bu kişiler şunlardır:
- Lehte Düzenlemeler Getiren Kanunlar: Tazminata hak kazanmadığı halde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanunlarla tazminat talebine uygun hale gelen kişiler.
- Af, Şikayet ve Uzlaşma Durumları: Genel veya özel af, şikayet hakkından vazgeçme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın düşmesine karar verilen kişiler.
- Kusur Yeteneği Bulunmayanlar: Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilen kişiler.
- Gerçek Dışı Beyanla Suç İşleyenler: Adli makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini veya suça katıldığını bildirerek gözaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olan kişiler.
Bu düzenlemeler, haksız tutuklama tazminat davalarının kapsamını ve kimlerin bu davalardan yararlanamayacağını net bir şekilde belirler.
Haksız Tutuklama Tazminatı ve Mahsup Şartları Nelerdir?
Adana 6. Ağır Ceza Mahkemesi’nin 2015/223 esas ve 2015/540 karar sayılı ceza dosyasında, davacının 17.04.2015 – 09.06.2015 tarihleri arasında cinsel saldırı suçundan tutuklu kaldığı ve yargılama sonucunda beraat ettiği, beraat hükmünün 08.01.2016 tarihinde kesinleştiği anlaşılmaktadır.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 142. maddesine uygun olarak tazminat talebi, tutuklama tarihinden itibaren yetkili ve görevli mahkemeye yapılmıştır. Bu süreçte davacının tutukluluk süresinin tamamı Adana 18. Asliye Ceza Mahkemesi’nin 18.03.2016 tarihli 2013/71 esas ve 2013/43 sayılı ek kararıyla mahsup edilmiştir.
Davacı, 5.000 TL maddi ve 10.000 TL manevi tazminat talep etmiş, yerel mahkeme bu talepleri 1.488,87 TL maddi ve 2.000 TL manevi tazminat olarak, tutuklama tarihinden itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte davalıdan alarak davacıya ödenmesine hükmetmiştir.
Daire tarafından yapılan incelemede, tutuklu kalınan sürenin fiilen mahsup edilip edilmediği ve mahsup durumunun tazminata etkisi sorgulanmıştır. CMK’nın 144/1-a maddesinin yürürlükten kaldırılması nedeniyle mahsup durumu tazminata engel teşkil etmemektedir. Ancak, mahsup işlemi yapılmayan kişilerle mahkumiyetlerinin mahsup edildiği kişiler arasındaki denge göz önüne alınarak, davacının tutuklu kaldığı sürenin tamamının mahsup edildiği tespit edilmesi halinde, hak ve nesafete uygun makul bir miktar tazminat ödenmesi gerektiği belirtilmiştir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davasında Maddi ve Manevi Tazminat
Haksız tutuklama nedeniyle açılan tazminat davalarında, mağdur olan kişiler hem maddi hem de manevi tazminat talep edebilirler. Maddi tazminat, tutukluluk süresince oluşan finansal kayıpları karşılamak amacıyla talep edilir. Bu tazminat türü, kişinin çalışıp çalışmadığı, tutukluluk nedeniyle yaşadığı gelir kaybı, işyeri kapalı kalma durumu, işten çıkarılma gibi durumları kapsar. Ayrıca, tutuklama sürecinde yapılan avukatlık masrafları ve cezaevindeki ek harcamalar da maddi tazminat kapsamında değerlendirilebilir. Tutuklu kalan kişi, daha önce çalışmasa bile asgari ücret üzerinden tazminat talep edebilir.
Manevi tazminat ise, haksız tutuklama nedeniyle yaşanan acı, elem ve üzüntü için talep edilen bir tazminat türüdür. Manevi tazminat miktarı, talep eden kişinin sosyal ve ekonomik durumu, tutukluluk süresi, olayın basına yansıması, toplumdaki tepkiler ve haksız tutuklama nedeniyle onur, şeref ve saygınlığının ne ölçüde zedelendiği gibi faktörler göz önünde bulundurularak belirlenir. Manevi tazminat, mağdurun yaşadığı psikolojik ve duygusal zararı telafi etmeyi amaçlar.
Bu tazminatlar, haksız tutuklamanın etkilerini telafi etmeye yönelik önemli adımlardır ve mağdurların adalet arayışında önemli bir rol oynar.akların kullanılmasına engel teşkil etmez. Hak ihlallerinin düzeltilmesi adına, iade-i muhakeme, adaletin sağlanması yolunda atılan önemli adımlardan biridir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Haksız tutuklama nedeniyle açılan tazminat davalarında, görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemeleri’dir. Tazminat davasında yetkili mahkeme ise zarara uğrayan kişinin ikamet ettiği yer mahkemesidir. Ancak, ilgili yerdeki Ağır Ceza Mahkemesi, tazminat konusuyla doğrudan ilişkili ve başka bir Ağır Ceza Mahkemesi bulunmuyorsa, en yakın Ağır Ceza Mahkemesi yetkili olarak kabul edilir. Bu düzenleme, tazminat taleplerinin doğru yargı yerinde ve hızlı bir şekilde sonuçlandırılmasını sağlar.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davası Açma Süresi
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası açma süresi, karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgili kişiye tebliğinden itibaren üç aydır. Bu süre, hak düşürücü süre olarak değerlendirilir ve mahkeme tarafından resen göz önüne alınır. Ayrıca, tazminat davasının kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde açılması gerekmektedir. Bu sürelerin aşılması durumunda tazminat talebinde bulunulamaz, bu nedenle süreler içinde dava açmak önemlidir.
Kararının İcrası ve Tazminatın Tahsili
Tazminat davasında mahkeme, başvuranın lehine tazminata hükmettiğinde, tazminatın devletten (Maliye Hazinesi) tahsili gündeme gelir. Ancak, verilen kararın icrası için öncelikle mahkeme kararının kesinleşmesi gerekmektedir. Karar kesinleştikten sonra, tazminatın tahsili için idareye başvurulmalıdır. CMK’nın 142. maddesi gereği, kesinleşen mahkeme kararında hükmedilen tazminat ve vekâlet ücretinin ödenmesi için yazılı başvuru yapılmalıdır. İdare, başvurudan itibaren 30 gün içinde tazminatı belirtilen banka hesabına yatırmak zorundadır. İdare bu süre içinde ödeme yapmazsa, icra-i işlemler başlatılabilir.
Bu bilgiler, haksız tutuklama nedeniyle tazminat talep edenlerin süreçleri doğru bir şekilde anlamalarına ve haklarını etkin bir şekilde kullanmalarına yardımcı olur.
Haksız Tutuklama Tazminat Davası Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası, kişinin özgürlüğüne yönelik ceza hukuku müdahalesinin olumsuz etkilerini gidermek amacıyla açılan önemli bir hukuki süreçtir. Bu süreç, birçok belirsizlik ve karmaşıklık içerdiğinden, birçok kişi bu konuda sorular sormaktadır. Sizler için birçok kritik soruyu bir araya getirdik!
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası ne zaman açılabilir?
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası, karar veya hükümlerin kesinleştiği tarihten itibaren üç ay ve her halükarda kararın kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde açılmalıdır. Bu süreler hak düşürücü nitelikte olup, bu sürenin geçmesi durumunda tazminat talebinde bulunulamaz.
Tazminat davasında ne tür zararlar talep edilebilir?
Haksız tutuklama tazminat davasında, maddi ve manevi zararlar talep edilebilir. Maddi tazminat, tutuklama süresince yaşanan gelir kaybı, avukatlık masrafları ve diğer ilgili giderleri kapsar. Manevi tazminat ise, haksız tutuklamanın neden olduğu acı, üzüntü ve onur kaybını tazmin etmek amacıyla talep edilir.
Haksız tutuklama tazminat davasında hangi mahkeme yetkilidir?
Haksız tutuklama tazminat davalarında görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemeleri’dir. Yetkili mahkeme ise zarara uğrayan kişinin ikamet ettiği yer mahkemesidir. Ancak, o bölgede ilgili bir Ağır Ceza Mahkemesi bulunmuyorsa, en yakın Ağır Ceza Mahkemesi yetkili olur.
Haksız tutuklama tazminatı davasında harç ödenir mi?
Haksız tutuklama nedeniyle açılan tazminat davalarında herhangi bir harç ve gider ödenmesi gerekmez. Tazminat istemini belirten dilekçenin yetkili mahkemeye sunulması yeterlidir.
Soruşturma aşamasında görev yapan hakim ve savcılar tazminat davasında görev alabilir mi?
Hayır, soruşturma aşamasında tutuklamaya karar veren veya tutuklamada imzası bulunan hakim ve savcılar, tazminat davasında görev alamazlar. Bu durum, tarafsızlık ilkesinin korunması ve adil bir yargılama sürecinin sağlanması için önemlidir.
Maddi tazminat miktarı nasıl belirlenir?
Maddi tazminat miktarı, yerel mahkemeler tarafından somut verilere ve sunulan belgelere dayanarak belirlenir. Mahkeme, öncelikle davacının sunduğu evrakları inceleyerek tazminat hesaplaması yapar. Ayrıca, kişinin sosyal durumu hakkında bilgi almak için en yakın kolluk birimine müzekkere yazar. Eğer davacı tarafından gerekli belgeler sunulmamışsa, mahkeme, tutuklu kaldığı süre için asgari ücret üzerinden bir tazminat hesaplar. Bu durumda, tutuklanmasaydı elde edeceği gelir üzerinden tazminat belirlenir.
Eğer tutukluluk sürecinde avukat ücreti gibi ek masraflar oluşmuşsa, makbuzların sunulması durumunda bu masraflar da tazminat miktarına eklenir. Ayrıca, iş kaybı gibi tutuklamadan kaynaklanan maddi kayıplar da mahkemeden talep edilebilir. Kayıpların belgelerle kanıtlanması, tazminat miktarının doğru ve adil bir şekilde belirlenmesini sağlar.
Manevi tazminat miktarı nasıl belirlenir?
Manevi tazminatın belirlenmesinde standart ve objektif ölçütler bulunmamaktadır. Bu tazminat, talep eden kişinin sosyal statüsü, yaşadığı elem, yaptığı iş ve kayıpları gibi faktörlere bağlı olarak değerlendirilir. Davacının hukuki durumu, suçun niteliği, tutuklanmasına neden olan olayın ayrıntıları ve tutukluluk süresi gibi hususlar göz önüne alınarak, hak ve nesafet ilkelerine uygun bir miktar belirlenir. Yargıtay’ın genel kararlarına göre, manevi tazminat miktarı, davacının yaşadığı sıkıntıları ve toplumsal etkileri dikkate alarak makul bir seviyede belirlenmelidir.
Örneğin, aynı tutukluluk süresine sahip kişiler arasında tazminat miktarları büyük farklılıklar gösterebilir. Ergenekon davasında tutuklanan üst düzey bir askere 500.000 TL manevi tazminat ödenirken, asgari ücretle çalışan bir kişi için 50.000 TL gibi bir miktar belirlenebilir. Bu farklılık, tazminat talep eden kişinin statüsü ve hukuki durumundan kaynaklanmaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarında, bir ay süren haksız tutuklama için genellikle 1000 EURO manevi tazminat ödenmektedir. Haksız tutuklama, gözaltı, yakalama veya el koyma gibi durumlarda açılan tazminat davaları, kişinin özgürlüğüne yönelik ceza hukuku müdahalelerinin etkilerini dengelemeye yönelik önemli bir davadır.
Daha fazla bilgiyi Adalet Bakanlığı web sitesinden edinebilirsiniz.
Bugün sizlere, haksız tutuklama tazminat davası hakkında önemli soruların cevaplarını verdik. Sizler de konu hakkında daha fazla bilgi almak için, bizlere ‘buraya‘ tıklayarak ulaşabilirsiniz. Diğer yazılarımızı okumak için de ‘buraya‘ tıklamayı unutmayın!
