Dava Harç Hesaplama Nasıl Yapılır?

Dava harçları, mahkemeye başvuru ve yargılama sürecinde ödenen zorunlu ücretlerdir. 492 sayılı Harçlar Kanunu ve her yıl güncellenen tarifeler esas alınır; ancak “tek tip bir formül” yoktur. Harcın tutarı; davanın türüne (nispi/maktu), talep edilen “dava değeri”ne, yargılama aşamasına (başvurma, peşin harç, karar ve ilam harcı, istinaf/temyiz) ve adli yardım gibi istisnalara göre değişir. Bu nedenle doğru hesap, somut olayın özellikleri ve talebin değeri doğru belirlendiğinde mümkündür.

Bu yazımızda “dava harcı nasıl hesaplanır, nispi–maktu harç farkı nedir, dava değeri nasıl tespit edilir, başvurma ve karar/ilam harçları ile istinaf–temyiz harçları nasıl alınır” gibi soruları adım adım açıklayacağız. Ayrıca sık yapılan hatalar ve pratik kontrol listeleriyle “dava harç hesaplama” sürecini netleştireceğiz.

Dava harcı hesabınızı doğru yapmak ve hak kaybı yaşamamak için Avukat Ümit Çelebi ile doğrudan iletişime geçmek üzere buraya tıklayabilir; danışmanlık ve hukuki destek hizmetlerimizi görüntülemek ya da randevu almak için 0545 760 94 38 numarasından bize ulaşabilirsiniz.

Dava Harcı Nedir?

Dava harcı; mahkemeye başvuru, yargılama ve kararın kesinleşmesine kadar geçen süreçte, devletin sunduğu yargı hizmetinin karşılığı olarak tahsil edilen zorunlu bir ücrettir. Harçlar; başvurma harcı, peşin (nispi/maktu) harç, karar ve ilam harcı, istinaf/temyiz harçları gibi kalemlerden oluşur. Hangi kalemin, hangi aşamada ve hangi tutarda doğacağı; dava türü, dava değeri ve başvuru yoluna göre değişir.

Hukuki dayanak, 492 sayılı Harçlar Kanunu ve ilgili tarifelerdir. Bu mevzuat her yıl güncellendiğinden, “sabit bir rakam tablosu” ile hareket etmek yerine güncel tarife ve somut dosya verileri üzerinden hesap yapmak gerekir. Özellikle nispi (oranlı) harçlarda, talep konusunun parasal değeri doğrudan hesap sonucunu etkiler.

Harcın doğru belirlenmesi; davanın usulüne uygun açılması, eksiksiz devam etmesi ve hükmün infazında gecikme yaşanmaması açısından kritiktir. Eksik harç yatırılırsa tamamlatma istenir; hiç yatırılmazsa işlemler durabilir, süreler kaçırılabilir. Bu nedenle dosya başlangıcında, kalem kalem bir “harç-masraf planı” çıkarılması en sağlıklı yöntemdir.

Nispi ve Maktu Harç: Fark Nedir, Ne Zaman Uygulanır?

Maktu harç; dava değerinden bağımsız, türüne göre sabitlenen harç türüdür. Örneğin kişilik haklarına dayalı bazı davalar veya belirli talepler, maktu harca tabidir. Maktu harç, hesap kolaylığı sağlar; fakat türün doğru tespiti gerekir, aksi hâlde eksik/yanlış ödeme doğabilir.

Nispi harç ise dava konusunun parasal değerine göre belli bir oran üzerinden hesaplanır. Alacak, tazminat, tapu iptal-tescil gibi “değer/tutar” içeren taleplerde nispi harç gündeme gelir. Bu yapı, talep artırımı veya değer değişikliği olduğunda ek harç ihtimalini de beraberinde getirir.

Pratikte; dava dilekçesinde talep türü ve dava değeri hatasız yazılmalı, nispi mi maktu mu olduğuna daha ilk aşamada karar verilmelidir. Yanlış sınıflandırma; dosya yönetimini zorlaştırdığı gibi, hem süre hem de maliyet risklerini artırır.

Dava Değeri Nasıl Belirlenir?

Dava değeri, nispi harcın temelidir. Alacak davalarında talep edilen meblağ, tazminat davalarında istenen tazminat, taşınmaz davalarında taşınmazın değeri esas alınır. Kısmi dava açılırsa başlangıçta talep edilen kısım değer kabul edilir; ıslah veya talep artırımıyla değer yükselirse, ek harç doğar.

Taşınmaz davalarında değer; emsal satışlar, bilirkişi raporları veya rayiçler üzerinden somutlaştırılabilir. Bazı hâllerde mahkeme, belirlenen değeri yetersiz görüp bilirkişi incelemesi isteyebilir. Bu da hesaplamayı etkileyebilecek dinamik bir unsur oluşturur.

Dava değerinin gerçekçi belirlenmesi; gereksiz harç yükünden kaçınmayı ve ileride “tamamlama harcı” sürprizleri yaşamamayı sağlar. Stratejik olarak, haklı talebi karşılayan ama abartıya kaçmayan bir değer tespiti, hem usul ekonomisi hem de risk yönetimi açısından en doğru yaklaşımdır.

Başvurma Harcı, Peşin Harç ve Tamamlama Harcı

Dava açarken ödenen ilk kalem “başvurma harcı”dır; dilekçeyi işleme almak için zorunludur. Buna ek olarak, davanın türüne göre peşin nispi/maktu harç yatırılır. Bu aşamadaki amaç, yargılama sürecinin başlatılabilmesi için asgari harç güvenliğini sağlamaktır.

Nispi harçlarda; genellikle harcın bir bölümü peşin, kalanı ise hüküm aşamasında “karar ve ilam harcı” olarak tamamlanır. Dava değeri sonradan artarsa, peşin ödenen tutar yetersiz kalabilir ve “tamamlama harcı” istenebilir. Bu durum, ıslah, talep genişletme veya bilirkişiyle netleşen değer artışlarında sık görülür.

Süre yönetimi önemlidir: Mahkeme, eksik harcı tamamlamak için süre verir; süresinde ödenmezse işlemden kaldırma veya usulî yaptırımlar doğabilir. Bu nedenle her aşamada harç dekontlarının ve tebligat sürelerinin titizlikle takip edilmesi gerekir.

Karar ve İlam Harcı: Hüküm Kurulduğunda Ne Olur?

Mahkeme hüküm verdiğinde, nispi davalarda karar ve ilam harcı doğar. Bu harç, genellikle hükme bağlanan dava değeri üzerinden hesaplanır ve başlangıçta ödenen peşin nispi harçtan mahsup edilir. Böylece toplam nispi yük tamamlanmış olur.

Maktu nitelikteki davalarda ise karar ve ilam harcı da maktu olarak alınır. Hükmün niteliği (kabul/red, kısmen kabul gibi) ve yargılama giderlerine ilişkin takdir, harcın kime ve ne oranda yansıyacağını etkileyebilir. Harç yükünün karşı tarafa yükletilmesi de mümkündür.

Kararın kesinleşmesi ve ilamın icrası aşamalarında; eksik harçlar tamamlanmadan bazı işlemler ilerlemeyebilir. Dolayısıyla karar sonrasında da dekont-kayıtların kontrolü, harç borcu kalmadığının teyidi ve icra aşamasına hazır dosya düzeni önem taşır.

İstinaf ve Temyiz Harçları

İlk derece kararına karşı istinaf (Bölge Adliye Mahkemesi) ve Yargıtay’a temyiz yoluna gidildiğinde, ayrıca başvuru harçları ve giderleri söz konusu olur. Bu başvuruların usulüne uygun yapılabilmesi için, ilgili harçların süresinde ve eksiksiz yatırılması gerekir.

İstinaf/temyiz aşamasında da davanın niteliğine göre maktu veya nispi nitelikte bedeller gündeme gelebilir. Ayrıca posta, tebligat, dosya giderleri gibi kalemler de eşlik eder. Başvuru süresinin kaçırılması veya eksik harç, kanun yolunun kapısında usul engeli yaratabilir.

Stratejik olarak; başvuruya değecek hukuki yarar, başarı ihtimali ve maliyet hesabı birlikte yapılmalıdır. Harç yükü; dosyanın değeri, hukuki zemin ve beklenen kazanım ile kıyaslandığında rasyonel bir karar vermeye yardımcı olur.

İcra, Tedbir ve Geçici Hukuki Korumalarda Harç ve Masraflar

Hükmün icrası, ilamlı/ilamsız icra takipleri ve ihtiyati tedbir–ihtiyati haciz gibi geçici korumalarda da harç ve gider kalemleri vardır. Takip talebinde maktu/nispi unsurlar, tebligat ve haciz işlemleri için masraflar planlanmalıdır.

Geçici hukuki koruma taleplerinde; teminat, posta ve keşif-bilirkişi gibi kalemler devreye girebilir. Tedbir kararı verildiğinde, esas davaya dönülmesi ve sürelerin izlenmesi gerekir; bu geçişlerde harç ve masrafların dengeli yönetilmesi önemlidir.

Pratikte; hükme veya takibe giden yol haritası çıkarılırken, baştan “icra ve tedbir maliyetleri” de planlanır. Böylece sürpriz giderler minimuma iner, nakit akışı ve risk yönetimi daha öngörülebilir hâle gelir.

Adli Yardım, Muafiyet ve Erteleme İmkânları

Maddi gücü yetersiz olan taraflar için adli yardım; harç ve giderlerin geçici olarak kaldırılması veya ertelenmesi imkânı sağlar. Koşullar sağlanırsa mahkeme, harçların peşin alınmaması yönünde karar verebilir. Bu, hak arama özgürlüğünün etkin kullanımını güvence altına alır.

Adli yardım başvurusu; gelir, malvarlığı ve geçim durumunu gösteren belgelerle desteklenmelidir. Mahkeme, dosyayı değerlendirerek hakkaniyete uygun bir karar verir. Koşulların somutlaştırılamadığı durumlarda talep reddedilebilir.

Ayrıca bazı davalarda kanundan kaynaklanan muafiyetler olabilir. Bu muafiyetler sınırlı ve istisnaîdir; yanlış beklentiye girmemek için, dosyanın türüne özel kontrol yapmak ve güncel mevzuatı dikkate almak gerekir.

Harç Hesaplamada Pratik Yol Haritası

Önce dava türünü (nispi/maktu) doğru sınıflandırın. Ardından dava değerini gerçekçi ve delile dayalı belirleyin. Başvurma harcı ile peşin harcı dava açarken yatırın; dekontları dosyaya ekleyin ve UYAP kayıtlarının doğru işlendiğini teyit edin.

Yargılama ilerledikçe; ıslah, talep artışı, bilirkişi değerlemesi gibi aşamalarda ek harç ihtimali doğup doğmadığını düzenli kontrol edin. Mahkemenin “eksik harç tamamlama” tebligatlarını sürelerinde yerine getirin.

Hüküm kurulduğunda karar ve ilam harcını kontrol edin, mahsupları gözden geçirin. Kanun yoluna gidilecekse istinaf/temyiz harçlarını ve giderlerini peşinen planlayın. İcra ve tedbir süreçleri için ayrıca bütçe kalemi ayırın.

Sık Yapılan Hatalar ve Kontrol Listesi

En yaygın hata; dava türünü yanlış sınıflandırıp maktu/nispi harcı hatalı belirlemektir. Bu durum hem eksik harç sorununa hem de usulî gecikmelere yol açar. İkinci hata; dava değerini abartmak veya gerçek değerin altında göstermekten kaynaklanan dengesizliktir.

Üçüncü hata; tebligat ve tamamlama harcı sürelerinin gözden kaçmasıdır. Yargılama temposu içinde küçük bir süre ihlali, davanın akışını aksatabilir. Dördüncüsü; karar-sonrası aşamada kalan harçların unutulması ve icra/infazda gecikmeye sebep olunmasıdır.

Basit bir kontrol listesi oluşturun: (1) Tür sınıflandırması doğru mu? (2) Dava değeri delile dayalı mı? (3) Başvurma/peşin harç yatırıldı mı? (4) Tebligat-süre takibi yapılıyor mu? (5) Karar ve ilam harcı ile kanun yolu harçları planlandı mı? (6) İcra/tedbir masrafı için bütçe ayrıldı mı?

Dava Harç Hesaplama Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Bu bölümde, 492 sayılı Harçlar Kanunu çerçevesinde nispi–maktu ayrımı, dava değeri ve başvurma/peşin ile karar-ilam harçlarının hesaplanmasına ilişkin en sık soruları kısa ve anlaşılır cevaplarla bulacaksınız.

Aşağıdaki açıklamalar genel bilgilendirme niteliğindedir; somut dosyanız için kişiselleştirilmiş hukuki değerlendirme amacıyla Av. Ümit Çelebi’den profesyonel danışmanlık almanızı öneririz.

Aklınıza takılan bir yer olursa Avukat Ümit Çelebi’ye ‘buraya tıklayarak’ ulaşabilir ve sorularınızı sorabilirsiniz.

Dava harcını kim öder?

Genel kural, davayı açan kişinin başvurma ve peşin harcı yatırmasıdır. Yargılama giderleri ve nihai harç yükü ise hükmün sonucuna göre karşı tarafa da yükletilebilir. Mahkeme, kısmi kabul/kısmi red gibi hâllerde oranlı bir paylaştırma yapabilir.

Harçlar peşin mi ödenir?

Dava açarken başvurma harcı ve peşin nispi/maktu harç ödenir. Nispi davalarda toplam harcın kalan kısmı, karar aşamasında “karar ve ilam harcı” olarak tamamlanır. Sürelerin kaçırılmaması için dekontlar ve tebligatlar dikkatle takip edilmelidir.

Eksik harç yatırırsam ne olur?

Mahkeme genellikle eksik harcın tamamlanması için süre verir. Süresinde tamamlanmazsa dilekçe işlemden kaldırılabilir veya usulî yaptırımlar doğabilir. Bu nedenle eksik harç uyarılarını ve sürelerini önceliklendirin.

Dava değeri nasıl belirlenir?

Alacak/tazminat davalarında talep edilen meblağ; taşınmaz davalarında ise taşınmazın rayiç/emsal değeri esas alınır. Mahkeme gerektiğinde bilirkişi incelemesi yapar. Kısmi davada başlangıçta talep edilen kısım esas alınır; artış olursa ek harç doğar.

Karar ve ilam harcı nedir?

Mahkeme hüküm kurduğunda alınan harçtır. Nispi davalarda hükme bağlanan değer üzerinden hesaplanır ve peşin ödenen nispi harçtan mahsup edilir. Maktu davalarda ise karar ve ilam harcı da maktu olur.

İstinaf ve temyiz için ayrıca harç öder miyim?

Evet. Üst mahkeme başvuruları için başvuru harçları ve giderleri vardır. Eksiksiz ve süresinde ödeme yapılmazsa başvuru usulen reddedilebilir. Başvuru öncesi, maliyet–fayda analizi yapmak sağlıklı olur.

Adli yardım nedir, kimler yararlanabilir?

Maddi gücü yetersiz olanların, harç ve giderlerden geçici olarak muaf ya da ertelemeli yararlanmasını sağlayan bir imkândır. Gelir–malvarlığı durumuna ilişkin belgelerle başvurulur; mahkeme somut duruma göre karar verir.

Harçlar UYAP üzerinden ödenebilir mi?

Pratikte UYAP ve entegrasyonlu kanallar aracılığıyla ödeme/taahhüt süreçleri yönetilebilir; ancak uygulama illere ve mahkemelere göre değişebilir. Dekontun dosyaya işlenip işlenmediğinin kontrolü önemlidir.

Kısmi dava açarsam harç nasıl hesaplanır?

Başlangıçta talep edilen kısım dava değeri kabul edilir ve harç buna göre hesaplanır. Sonradan talep artırılırsa veya ıslah yapılırsa, artan kısım için ek harç doğar. Bu nedenle kısmi dava stratejisinde harç planlaması şarttır.

Harçlar, “gider avansı” ile aynı şey midir?

Hayır. Harç; yargı hizmeti karşılığı alınan ücrettir. Gider avansı ise tebligat, bilirkişi, keşif gibi işlemler için peşin yatırılan masraf kalemidir. Her ikisi de davanın sağlıklı yürümesi için gereklidir, ancak hukuki nitelikleri farklıdır.

Siz de profesyonel destek almak isterseniz, alanında uzman bir avukata danışmanızda fayda vardır. Avukat Ümit Çelebi ile iletişime geçerek sürecin sağlıklı ilerlemesini güvence altına alabilirsiniz.

Diğer hukuki içeriklerimize göz atmak isterseniz blog sayfamızı ziyaret etmeyi unutmayın. Adalet Bakanlığı’nın web sitesine de ‘buraya’ tıklayarak ulaşabilirsiniz.